Verhalen op de historische markt

Zaterdag zat ik op historische markt van de Dag van de Westerwoldse geschiedenis. De gemeente Vlagtwedde vierde het 200-jarig bestaan met deze dag. Een van de boeken in mijn kraampje was Beleefd aanbevelend. Naar aanleiding van dat boek raakte ik regelmatig even in gesprek. Een aantal mensen kende de huizen en wist er ook nog het een en ander over te vertellen.

Een van de bezoeksters had op kamers gewoond aan het Schonfeldplein 12 in Winschoten. Zij werkte toen als adjunct-directeur van het kindertehuis Zonnegloren. De eigenaresse van het huis, de weduwe Kremer - Roelofs, was een goed opgeleide vrouw. Zij had nog twee andere dames in huis op, een huishoudkundige van Molenhorn en een docente aan de huishoudschool. Meer wilde ze niet vertellen. Wie weet zou de familie van mevrouw Kremer het niet leuk vinden.

In het huis dat ook wel de koekkoeksklok wordt genoemd en hier al eerder aandacht kreeg, woonde vroeger de postbode van Nieuwe Pekela. Zijn naam was Jan Mik. Hij was geboren als zoon van een turfschipper. Voor Jan woonde Kees Bakker in het huis. Hij was een vrijgezelle boer.

Een makelaar-met-pensioen vertelde dat hij het Groene Kruisgebouw in Oude Pekela in het verleden had verkocht. Het pand was in die tijd in handen van Thuiszorg Veendam. De nieuwe koper is geen onbekende: De heer Bouwman van de koekjesfabriek in Wedde. Aan de achterzijde was toen een groot nieuw stuk, dat werd gebruikt als vergaderzalen. De bovenverdieping was de woning van de direkteur geweest. Daar waren alle oude elementen nog in tact.

Verder waren er drie huizen gebouwd in opdracht van een man. Hij woonde zelf aan de Oldenburgerstraat E 148. Voor zijn zoon liet hij een boerderij bouwen aan de Tjadenstraat C 116 en voor zijn dochter Grietje het huis in Wedderveer. A. Tiktak was een liefhebber van degelijke bouw. Dat was een reden om naar Kruijer te gaan.

Schortinghuisstraat

Glas in lood naast de voordeur

Mevrouw Kamminga mailde over haar jeugd in het huis aan de Schortinghuisstraat 5. Het geeft een beeld van Jan Kruijer als huurbaas en van het interieur van het huis. 

Mijn ouders huurden de woning van december 1950 tot 1979 van de heer Kruijer. Er was regelmatig lekkage en dan moest Kruijer gebeld worden. De slaapkamer van mijn ouders was donkergrijs geverfd. Ik vond de kleur heel normaal. Maar later hoorde ik dat het de grondverf was. Dus nooit een goed verfje aangebracht. Dat werd dus door alle huurders geaccepteerd.

Regelmatig zaten mijn ouders in angst als Kruijer langs zou komen. Want dat betekende huurverhoging!

Er is een jaar geweest dat mijn ouders het huis konden kopen. Mijn vader durfde nooit risico's te nemen. Dus ging het niet door.  Heel jammer dat hij dat toen niet gedaan heeft.Het jaar weet ik niet meer. De koopsom was geloof niet eens zo heel hoog.

Het huis had een badkamer, naast de ouderslaapkamer.Daar heeft mijn vader een kantoortje van gemaakt. Op de slaapkamer van mijn ouders was dus geen wastafel. Wel op alle andere slaapkamers.

Op de zolder hingen ijzeren draden voor het wasgoed. Als je de draden heen en weer deed,kwam er voor mij als kind een geluid als onweer. De zolder was prachtig. Een hele gladde vloer. En mooie balken. Bij de zolder was een klein kamertje, een dienstbodenkamertje, ook met een wastafeltje.

De wc was heel modern. De doorspoeling was met een drukker aan de wand. Al mijn vriendinnen waren onder de indruk. Er zat een houten bril op de wc-pot En langs de wand prachtige tegeltjes. In de voorkamer was een prachtige marmeren schouw. In de bijkeuken zat in de muur een opening. Hier konden de kolen uitgeschept worden. De garage was groot. In de zomer ,als het heel heet was zaten we daar te eten, lekker koel en de garagedeuren open.Er was een enorm plat dak. Daar werden de kleden  en dekens uitgeklopt. 

Het huis had ook een prachtige kelder. Bovenin een ruimte voor flessen en dan een grote loopruimte en een grote aardappelbak. Er stonden rekken langs de kant voor de weck. In de kelder zat ook het kraantje voor de waterleiding. In de winter werd het afgesloten voor boven. We moesten ons dan beneden wassen. Op elke slaapkamer was een wastafel. Op de slaapkamer van mijn ouders was ook weer een mooie schouw. Maar ik weet alleen van een straalkachel op die plek.

De achterkamer had ook een schouw, alleen die was niet zo mooi als in de voorkamer. De kachel ging in de zomer naar boven. In de achterkamer was ook een luikje naar de keuken. Prachtig. De keuken had een granieten  aanrecht in een L-vorm. Een ingebouwde kast en een kast boven het aanrecht. .

De bijkeuken had ook een buitendeur waar door de week de groenteboer en de melkboer langs kwamen. Als ze de deur open deden ging er een bel. Deze bel is voor mij altijd heel belangrijk geweest, in ieder geval het geluid.  De bel hangt nu bij mij in mijn huis. Als ik er aan tingel, komen herinneringen weer boven.

In het trappenhuis was een mooi glas in lood raam. Als het hard waaide rammelden de ramen. Het geluid kan ik nog oproepen. Vreselijk dat ze er later zijn uitgehaald door de volgende bewoners

De familie Visker, die dus naast ons woonde, kwam altijd met de verjaardagen van mijn ouders op bezoek, net als de achterburen. Mevrouw Visker heeft mij een keertje een schilderijte gegeven van Jan Steen. Ik heb het nog steeds. Het is een heel eenvoudig lijstje, maar voor mij heel waardevol. Deze mevr Visker noemde ik Tante Visker en zij vertelde mij dat ik tegen grote mensen u moest zeggen.

Ik weet nog dat mijn ouders vertelden dat meneer Visker op dinsdag ging kegelen bij Hotel Vrijheid. Zijn zoon kwam een keer op een zaterdagavond,ik denk dat ik 6 was ,1957, om foto's te maken. Hij stond ineens op de stoep. Foto's binnenshuis werden toen nog bijna niet gemaakt door particulieren. Hij had een groot toestel bij zich en een enorme lamp er bovenop. Ik werd speciaal uit bed gehaald.

Als de foto's gevonden zijn, zetten we die op deze blog.

Met hartelijke dank aan mevrouw Kamminga

Mensen op de foto

In het boek Beleefd aanbevelend staat een foto van Jan Kruijer op een werkplaats. Het lijkt er op dat hij een grote schuur aan het bouwen is. Vier mensen op de foto zijn inmiddels herkend door een vrijwilligster van het Cultuurhistorisch Centrum Oldambt.

In de rij van staande mensen, nummer 2 t/m 5 van rechts, staan waarschijnlijk de opdrachtgevers voor het gebouw. De man met de hoed is Ko de Lange, naast hem staat zijn vrouw, Fennie. Schuin voor haar staat Swier Smit met zijn vrouw Jantje Smit - de Lange. De man uiterst rechts is aannemer Willem Penning uit Zuidwending. Het jongetje op de trap met de alpinopet is Evert Smit, de zoon van Swier en Jantje. Rechts op de trap staat de architect Kruijer. De overige personen op de foto zullen de bouwvakkers zijn, gezien hun kleding.

De familie de Lange had een boerderij in Zuidwending, die in 1959 afbrandde. Er  was wel een brandmuur in het pand, maar toch is het vuur overgeslagen van de schuur naar het voorhuis. Alleen het fundament bleef over. Om de schuur te vervangen, kocht de familie een boerderij op die voor de uitbreiding van Schiphol moesten verdwijnen. Voor de schuur betaalden ze 10.000 gulden en de balken werden op diepladers naar Groningen vervoerd en Kruijer begeleidde de opbouw van de schuur. Deze foto is genomen in 1960 toen de opbouw van de schuur begon. Kruijer ontwierp op de fundamenten van de afgebrande woning een nieuw voorhuis. Het adres is Zuidwending 30

Aanvulling op 18 september 2013

De zoon en dochter van aannemer Willem Jan Penning te Zuidwending hebben de volgende mooie aanvulling:

V.l.n.r: Wiecher Timmer, Guus Wiecher Penning, Aaldrik Meuken, Jurjen Prins, Geerto Ridderbos, Willem Jan Penning de aannemer, Chris Prummel, Berend Penning, Appie Klok, Jurjen Pomp, Jantje Smit-De Lange,  v.b.n.beneden: op de ladder Evert Smit, Jan Bellinga, Dick ter Harkel, Swier Smit de opdrachtgever, dan weer v.l.n.r.: Jan Kleinhuis, Fennie De Lange-Mulder, Rienko De Lange, Jaap Kruijer en hogerop: Jan Kruijer, de architect.

Zittend: Naam onbekend, maar werkzaam als kraanmachinist van de Firma Blaauw te Winschoten, in het midden Oltman Hoepman, en rechts Kees Jager.

Ze schrijven: Wiecher Timmer was mijn stiefopa. Willem Jan Penning mijn vader. Mijn beide broers Berend en Guus staan er op.  Alsmede diverse medewerkers van mijn vader. De opdrachtgever is de heer Swier Smit, zowel zijn echtgenote Jantje Smit-De Lange als zijn ouders Rienko de Lange en Fennie De Lange-Mulder staan op de foto. 

De koekkoeksklok

Een van de huizen die Kruijer bouwde in Pekela heeft als bijnaam de koekkoeksklok. Het is een huis met een bijzondere voorgevel. Veel wit en een versiering die wat op schubben lijkt. De naam koekkoeksklok komt waarschijnlijk van de twee raampjes op de eerste verdieping. Toch klopt het niet helemaal. Een klok heeft één luikje, niet twee. De naam weerhuisje is misschien beter: als er slecht weer verwacht wordt komt uit zo'n huisje een mannetje naar buiten, als het mooi weer wordt een vrouwtje. Ze hebben allebei hun eigen deurtje. Dat zou goed kunnen op de bovenverdieping. Niet dat het iets uitmaakt. Bijnamen ontstaan gewoon.  Iemand begint ermee en kennelijk voelen anderen dat het past.

De prachtige geveldetails

A. Reijndersstraat 102

Beleefd aanbevelend: een fotoverslag

De koffie vooraf

Burgemeester Schollema overhandigt het boek

Jan Kruijer zou, nadat hij het boek gekregen had, nog veel mooie herinneringen ophalen. Dat deed hij niet alleen aan zijn grootvader, maar ook aan zijn discussies met Meindert Schollema toen deze nog wethouder in Loppersum was. De middag was dus om meer dan één reden een mooie reünie.

Rondwandeling in Winschoten langs het werk van Kruijer en Visker. Marianne Kruijswijk, die het onderzoek deed naar de bouwperiode in Winschoten, geeft een toelichting. 

Kijken bij een van de panden die goed past binnen de Amsterdamse School. Jikke van der Spek, de kunsthistorica die de panden heeft beschreven, geeft een toelichting. 

Ter afsluiting een mooie borrel, aangeboden door het Kapiteinshuis.http://www.kapiteinshuis.nl/ 

En dit is het dan...... Te koop bij de boekwinkel voor 16,50 of te bestellen bij Inboekvorm in Assen.

Fabrieken 2

Een andere fabriek die Kruijer bouwde, samen met Klaas Visker, stond in Winschoten bij de haven. Intussen is het gebouw afgebroken. Het gaat hier om de meubelfabriek van A.L. Bos en anderen. Het is een groot pand met veel beton: Jan Kruijer doet zijn naam van Jan Beton eer aan. Er moet ook een behoorlijk aantal machines een plaats krijgen volgens de staat op de tekening.

In de lijmerij komt een lijmtang een lijmopberger een lijmkoker en een pers. Verder is er een slijpmachine, een freesmachine, een boormachine, een zaagslijpmachine, een cirkelzaag en zo nog een aantal machines, samen goed voor 73,5 PK. Het zal een behoorlijk lawaai zijn geweest in de fabriek, toen het werk er eenmaal begonnen was.

Achter het schippersechtpaar op deze foto, is de Winschoter Meubelindustrie te zien. In de volksmond was dit 'Meubeltje Bos'.
De fabriek begon in 1933. In september van dat jaar stond een advertentie in het Nieuwsblad van het Noorden voor politoerders en meubelmakers. Vijf jaar later brak er een staking uit. De arbeiders hadden eisen van loonsverhoging en de arbeidsomstandigheden. Na een paar dagen kwam een van de direkteurs met een compromis. De arbeiders accepteerden het en gingen weer aan het werk. In november van hetzelfde jaar zetten Kruijer en Visker een advertentie voor de aanbesteding van de verbouwing.

In 1962 haalde de fabriek opnieuw de krant omdat er brand uitbrak in één van de spuitkabines. De schade bedroeg enkele honderdduizenden guldens.

En dan is er in 1975 een berichtje in de Limburger dat de meubelfabriek gaat sluiten. Iets meer dan veertig jaar deed heeft het gebouw van Kruijer en Visker dienst gedaan.

Fabrieken

Een aantal malen kreeg Jan Kruijer de opdracht om fabrieken te bouwen. De werkgroep heeft besloten die gebouwen niet in het boek Beleefd aanbevelend op te nemen. De argumenten hiervoor hebben we gegeven in de inleiding van het boek. Ruud Ugen en Gerrit Dopper, die alle foto's hebben gemaakt voor het boek, hebben de fabrieksgebouwen die er nog staan wel vastgelegd. Een aantal van de de foto's   plaatsen we hier om te laten zien dat het opnemen van fabrieken in het boek geen goed idee was.

.  

Hier is aan de zijkanten van de voorgevel aan de Cereswijk nog wel elementen te zien van de  Amsterdamse School, vooral de dwars liggende stukken beton. Ook is duidelijk dat er wel veel is verbouwd door de jaren heen. Het is dan ook moeilijk te zeggen welk deel nu nog echt door Jan Kruijer is ontworpen en gebouwd. 

Aan deze foto is te zien dat er altijd veranderingen zijn aan een fabrieksgebouw. Rechts achter de boom een moderne garagedeur. Het middenstuk is vermoedelijk van net na de Tweede Wereldoorlog. Economische ontwikkelingen, maar ook de ontwikkelingen in ARBOwetgeving stellen steeds andere eisen aan een gebouw. Daardoor veranderen ze snel en verdwijnt soms het zicht op de oorspronkelijke bouw.

Hier is bij het mestelwerk rond de deur en het trasraam goed te zien dat het pand oorspronkelijk is gebouwd in de jaren  voor de Tweede Wereldoorlog. De dubbele deuren in de foto boven hebben een vergelijkbare uitstraling al die van de Katholieke School aan de Stuutstraat in Nieuwe Pekela. 

Om uit te zoeken welk deel van deze fabriek door Kruijer is gebouwd, is veel onderzoek nodig. Het deel dat op deze foto te zien is, stamt vermoedelijk uit de periode na de Tweede Wereldoorlog. In ieder geval is duidelijk dat van het oorspronkelijk ontwerp weinig is te zien.

Tot in de details

Jan Kruijer was een architect die heel degelijk bouwde. Hij kreeg niet voor niets de bijnaam Jan Beton. Hij combineerde dit degelijkheid met een oog voor detail. In het boek Beleefd aanbevelend,waar dit blog bij hoort, zijn daar veel voorbeelden van te zien. Toch wil ik er hier nog iets aan toevoegen. De manier waarop hij speelde met baksteen past erg in de tijd. Hij gebruikte allerlei verschillend metselverbanden om de geven een bijzonder en speels uiterlijk te geven. Hiervan een paar voorbeelden.